Automatische loonindexering: hoe en voor wie?

article image Van 

De hoge inflatie die we dit jaar kennen, leidt tot een aanzienlijke loonsverhoging, omdat ons land een automatisch loonindexeringsmechanisme heeft. Laten we eens kijken naar dit typisch Belgische systeem.

De inflatie van oktober 2022 heeft een record bereikt. We spreken van inflatie wanneer de prijzen in het algemeen stijgen, en niet enkel de prijzen van sommige goederen en diensten. De inflatiepiek werd dus bereikt in oktober (meer dan 12%). Volgens het Planbureau zal de inflatie in november en december net boven de 10% blijven en vanaf begin 2023 onder de 8% dalen.

Wanneer het loon van de werknemers ongewijzigd blijft en de prijzen van consumptiegoederen stijgen, krijgen de werknemers te maken met een daling van hun koopkracht.

In tegenstelling tot wat is voorzien voor de lonen van werknemers in de overheidssector en voor de sociale uitkeringen, bestaat er, voor de privésector, geen algemene en/of nationale regelgeving die compensatie van een dergelijke daling van de koopkracht oplegt via loonindexering.

Om hieraan tegemoet te komen hebben de meeste sectoren echter een indexeringsmechanisme voorzien. Er werden daarom collectieve arbeidsovereenkomsten gesloten binnen de verschillende paritaire comités.

Wat zijn de mogelijke indexeringsmechanismen?

We kunnen twee technieken voor de indexering van de lonen onderscheiden:

  • indexeringen gebaseerd op het overschrijden van een spilindex;
  • indexeringen op een vaste datum.

Voor de systemen die gebaseerd zijn op het overschrijden van een spilindex worden de lonen aangepast zodra deze spilindex wordt bereikt of overschreden. De paritaire comités nr. 152 en 225 (onderwijs), 319 (opvoedings- en huisvestingsdiensten), 329 (socio-cultureel), 330, 331 en 332 (gezondheidszorg en diensten) zijn daar een voorbeeld van. In 2022 zal de index waarschijnlijk 5 keer overschreden zijn (februari, april, juli, oktober en november).

Voor de systemen met een indexering op een vaste datum worden de lonen op een bepaald moment van het jaar aangepast. De berekening gebeurt op basis van de spilindices en de periodiciteit kan als volgt zijn:

  • jaarlijks: PC 200 (aanvullend bedienden), PC 306 (verzekeringswezen)
  • per kwartaal of halfjaar: PC 124 (bouw), PC 136 en 222 (papier en karton);
  • maandelijks of tweewekelijks: PC 309 (beurs), PC 310 (banken).

Welke lonen worden geïndexeerd?

Dit hangt opnieuw af van wat het paritair comité voorzien heeft:

  • ofwel worden alle lonen geïndexeerd (effectief en minimum): PC 200 (aanvullend bedienden);
  • ofwel worden enkel de minimumlonen geïndexeerd: PC 336 (vrije beroepen);
  • ofwel worden de minimumlonen geïndexeerd en de effectieve lonen voor het gedeelte dat overeenkomt met het minimum: PC 306 (verzekeringswezen).

Hoe zit het met de sectoren die niet in een indexeringssysteem hebben voorzien?

In dat geval moet worden onderzocht wat er op ondernemingsniveau is voorzien. Het komt echter niet vaak voor dat een collectieve arbeidsovereenkomst, een arbeidsovereenkomst of het arbeidsreglement van een onderneming voorziet in een indexeringssysteem. In het algemeen verwijzen deze verschillende bronnen gewoon naar een mechanisme dat bestaat op het niveau van een ander paritair comité waaronder de onderneming niet valt. Deze laatste past bijgevolg het indexeringsmechanisme toe dat is voorzien door dit andere paritair comité.

Het paritair comité voor de dienstverlening (PC 335) heeft, bijvoorbeeld, geen indexeringsmechanisme op zijn niveau voorzien, maar we kunnen vaststellen dat de werkgevers in deze sector in de praktijk het indexeringsmechanisme van PC 200 volgen.

Het is ook mogelijk dat een onderneming een bepaald indexeringsmechanisme toepast volgens een gewoonte dat eveneens een rechtsbron vormt (op voorwaarde dat het niet wordt tegengesproken door de andere hogere rechtsbronnen). In dit geval zal de onderneming, zelfs al werd het niet schriftelijk vastgelegd, het indexeringsmechanisme moeten volgen dat zij gewoonlijk toepast op haar werknemers.

Kan een onderneming afzien van loonindexering?

Aangezien de meeste collectieve arbeidsovereenkomsten die op het niveau van het paritair comité zijn gesloten, bij koninklijk besluit verbindend zijn verklaard, zijn ze bindend voor alle werkgevers en werknemers die onder het betreffende paritair comité vallen. De werkgever kan dus niet bij individuele overeenkomsten of andere schriftelijke afspraken met zijn werknemers overeenkomen af te zien van de in de collectieve arbeidsovereenkomst voorziene loonindexering.

Het is dus niet mogelijk om te ontsnappen aan de indexeringsregels die zijn vastgesteld door het paritair comité waartoe men behoort.

Indien de onderneming behoort tot een sector die geen indexeringssysteem heeft voorzien, zal moeten worden onderzocht welke rechtsbron wordt gebruikt door de onderneming om haar lonen regelmatig te indexeren. Ongeacht of het gaat om een collectieve arbeidsovereenkomst, een arbeidsreglement, een schriftelijke arbeidsovereenkomst of zelfs een gewoonte, is het akkoord van de werknemers (en/of hun vertegenwoordigers) verplicht om het indexeringssysteem te wijzigen.

Bijzonder geval: hoe zit het met de werknemer die op de dag van de indexering in dienst treedt?

Laten we het voorbeeld nemen van een sector die de lonen op 1 januari van elk jaar indexeert en waarbij de datum van indiensttreding van een nieuwe medewerker in januari valt.

Als deze nieuwe medewerker op 1 januari in dienst treedt en de sector voorziet in indexering van alle lonen (effectief en minimum), dan zal zijn of haar salaris onmiddellijk geïndexeerd worden.

Als de medewerker op of na 2 januari in dienst treedt, kan aan de indexering ontsnapt worden aangezien deze verplicht is op 1 januari (zelfs als de arbeidsovereenkomst vóór 1 januari is gesloten). Indien het overeengekomen salaris lager is dan de nieuwe minimumschaal, zal dit uiteraard moeten worden verhoogd om dit minimum te bereiken.

Wat zijn de indexprognoses en waar zijn ze te vinden?

De indexprognoses zijn beschikbaar op onze website. Ze geven u al een idee van wanneer u de lonen moet indexeren, maar ook van het vermoedelijke indexpercentage. De werkelijke indexeringen die op de lonen zullen worden toegepast, zullen worden meegedeeld in ons maandelijks overzicht van de loonaanpassingen na de officiële bekendmaking van de nieuwe indexen.